The State Against Mandela and the Others
Titel The State Against Mandela and the Others
Regie Nicolas Champeaux en Gilles Porte
Genre documentaire
Taal Engels, Nederlands ondertiteld
Lengte 105 min.Met Ahmed Kathrada, Andrew Mlangeni, Denis Goldberg en Winnie Mandela | Nederlandse première 6 december 2018 | Te zien in de filmhuizen en via Picl .
★★★ (3 sterren)
De camera staat op zwart. Er klinkt geroezemoes . . . een geluid van hout op steen, ergens wordt een stoel verschoven . . . een deur gaat open . . . weer dicht . . . zacht en beheerst klinkt: klik. Voetstappen volgen: klik . . . klak . . . klik . . . klak . . . klik . . . klak. Dan komt er beeld: je bent in een bomvolle rechtszaal van het Hooggerechtshof in Pretoria, Zuid-Afrika. Het is oktober 1963. Rechts zitten zwarte mensen en links witte. De rechter staat op het punt vonnis te spreken. “Het is Levenslang! En levenslang is geweldig!”
Terugkijkend op het strafproces is Denis Goldberg opgelucht. Toen was hij er zeker van dat hij en zijn partijgenoten zouden sterven. Het vonnis zou de doodstraf zijn. Goldberg was samen met Nelson Mandela en nog zeven anderen opgepakt en aangeklaagd voor het voorbereiden van een gewapende opstand tegen het Apartheidsregime van Zuid-Afrika.
The State Against Mandela And The Others gaat over politiek. Over onderdrukking en over apartheid. Honderd jaar na de geboorte van Nelson Mandela neemt het Franse regisseursduo Nicolas Champeaux en Gilles Porte je mee terug naar de bewuste rechtszaal en ben je alsnog getuige van de beroemde ‘Rivonia-rechtszaak’. In hun streven naar stemrecht voor de zwarte bevolking zagen Nelson Mandela cum suis geen andere manier dan via gewapend verzet het Apartheidsregime tot concessies te dwingen — de geweldloze acties van de vijftig voorafgaande jaren waren aan dovemans oren gericht. Al snel werden ze opgepakt op een boerderij in Rivonia, hun hoofdkwartier.
Je bent erbij
In deze mooi gemaakte documentaire die gebaseerd is op 256 uur aan geluidsopnamen zijn Champeaux en Porte creatief geweest. Van deze indrukwekkende rechtszaak zijn namelijk helemaal geen beelden. Het duo moet zich hebben afgevraagd: hoe van zulk belangrijk audiomateriaal een documentaire te maken? Hun succes danken ze aan de samenwerking met de Nederlandse animatiefilmer Oerd van Cuijlenborg.
Dankzij Van Cuijlenborgs animaties is kijken naar The State Against Mandela And The Others als kwijnen in een kille kelder. Donker, koud en grimmig schetst hij de sfeer. Met zijn kooltekeningen die hartkloppingen en kippenvel veroorzaken zijn de regisseurs erin geslaagd bij de geluidsopnamen beelden te creëren die recht doen aan dit beroemde strafproces. Als kijker snap je waarom zij de documentaire wilden maken: het is een historisch moment, nu kan iedereen er alsnog bij zijn en horen wat er toen, in 1963, werkelijk is gezegd.
Van Cuijlenborgs animaties kenmerken zich door een samenspel van beeld met geluid, of dit nu is op het ritme van muziek of – zoals in deze documentaire – op gesproken tekst en de geluiden in de rechtszaal. Zijn animaties weerspiegelen de rechtszaal met haar grimmige sfeer. De stemmen komen tot leven, de geluiden in de zaal vinden een plek. Je bent erbij: Pretoria, Zuid-Afrika, het is oktober 1963.
(Tekst gaat verder onder afbeelding)
Impact blijft bedekt
Hoewel prachtig gemaakt komen na afloop de vragen: was dit proces echt? Is dit de oorzaak van Mandela’s levenslange opsluiting? Ging deze rechtszaak vooraf aan de beroemde beelden van zijn vrijlating in 1990, 27 jaar later? Is dit het historische moment waaraan Nelson Mandela zijn presidentschap mede dankt? Kortom, de documentaire snakt naar bezinning.
The State Against Mandela and The Others werpt de kijker terug in de tijd, maar een ervaring over het belang van deze rechtszaak ontbreekt. Dit is een gemiste kans. Regelmatig komen Winnie Mandela, Denis Goldberg en anderen aan het woord. Ze luisteren naar de audio-opnamen waarna hun reactie volgt, maar het proces blijft een geïsoleerde gebeurtenis – als iets van toen. Voor Goldberg, Winnie Mandela, Ahmed Kathrada en Andrew Mlangeni is meewerken aan deze documentaire een reünie. We zien een ontmoeting tussen oude vrienden met een gedeeld verleden.
De regisseurs slagen er niet in over het voetlicht te brengen hoe belangrijk dit Rivonia-proces is geweest voor de politieke ontwikkelingen in Zuid-Afrika, de impact ervan blijft bedekt.
Tijdens deze rechtszaak sprak Nelson Mandela de beroemde woorden over een democratische en vrije samenleving: "een ideaal waar ik voor wil leven, maar waarvoor ik ook bereid ben te sterven." Klik om te TweetenDit samenlevingsideaal als boodschap aan de regering van Zuid-Afrika en aan de wereld is indrukwekkender in Bram Fischer (2017), een film van regisseur Jean van de Velde (Hoe duur was de suiker, Wit licht). Van de Velde dramatiseerde ditzelfde proces, en hierin lukt het hem wel datgene over te brengen waarin Champeaux en Porte niet slagen: Bram Fischer, de advocaat van Mandela en de anderen, besefte dat elke dag de laatste kon zijn. Maar hij moest. Voor een democratische en vrije samenleving moest het gebeuren. En hij betaalde de prijs.
Deze beroemde rechtszaak, het Rivonia-proces, was een politiek proces. Het Zuid-Afrikaanse Apartheidsregime stond onder druk van de rest van de wereld en alle landen keken mee. De Amerikaanse regering dreigde dat toenemende spanningen zouden kunnen ontstaan. Onder een mondiaal toeziend oog sprak de rechter het vonnis. Niet iedereen verstond wat de rechter zei. Het vroeg goede oren om dat wat werkelijk gezegd werd, te verstaan. Zacht en beheerst: “Deze rechtbank heeft als taak, zoals die geldt in elk land, om de wetten van de staat uit te voeren. Ik heb besloten niet de zwaarste straf – de doodstraf – op te leggen, die bij zo’n zaak gewoonlijk de juiste zou zijn. Dit is de enige clementie die ik geven kan.”
De regisseurs
Nicolas Champeaux is een bekende journalist bij Radio France Internationale (RFI). Hij is gespecialiseerd in Afrika en houdt zich bezig met thema’s die uiteenlopen van religie, de islam, Boko Haram in Nigeria tot zelfs de tussenkomst van Vladimir Poetin in Syrië. Hij is verantwoordelijk voor het dagelijkse nieuws in Today in France en voor Network Europe. Daarnaast werkt hij samen met radio France Culture.
Gilles Porte is filmmaker, assistent-cameraman, regisseur en scenario-schrijver. Eerder regisseerde hij Quand la mer monte (When the Sea Rises, 2005).
Deze filmrecensie verscheen op Alles over Film .